Từ xưa đến nay, cũng như các dòng họ khác trong xã, họ Đặng, tại thôn An Xuân, là dòng họ có tiếng hiếu học. Con, cháu họ Đặng cần cù chăm chỉ. Thời nào cũng vậy, cũng có những người con ưu tú đóng góp công sức để xây dựng quê hương, đất nước. Trong ngôi nhà từ đường của dòng họ Đặng, hôm nay thật ấm cúng, nhộp nhịp, Ban khuyến học của dòng họ đang bàn bạc để tổ chức lễ tuyên dương, khen thưởng cho con cháu của dòng họ có thành tích học tập trong năm học 2009- 2010 vừa qua. Tôi rất vinh dự được dòng họ mời về để cùng dự họp với các anh, các cụ, trong dòng họ, để biết cụ thể hơn về hoạt động của hội khuyên học, cũng như những thành tích của con cháu trong dòng họ từ xưa đến nay, có thêm số liệu tác nghiệp, phục vụ cho công tác chuyên môn. Ngồi cạnh Anh Đặng Công Thành, trưởng ban khuyến học của dòng họ, anh hồ hởi cho chúng tôi biết: ngày xưa, muốn về Làng An Xuân, phải đi chân đất, quần cộc, lội qua bao con hói, đi cả cây số bờ ruộng gập ghềnh, đầy vết  chân trâu mới về được đến làng. Học trò làng An Xuân đến trường còn mang theo vết phèn của đất, mùi chua nồng của nước, mái tóc cháy vàng của nắng gió, nhưng ở đâu học trò An Xuân cũng được thầy yêu, bạn mến, luôn có mặt trong nhóm học sinh giỏi của trường. Ước mong xây dựng một An Xuân giàu về kinh tế, đẹp về văn hoá, những thế hệ con cháu chăm chỉ hiếu học, là ý nguyện của mọi người con làng An Xuân, trong đó có dòng họ Đặng. Trong năm học 2009 - 2010, dòng họ Đặng có 104 em, đạt học sinh giỏi các cấp học. Những cháu này sẽ được dòng họ tổ chức tuyên dương, phát thưởng vào dịp ngày 20/6 âm lịch là ngày giỗ tổ của dòng họ, nhằm ghi nhận kết quả học tập, đồng thời khích lệ tinh thần phấn đấu đạt thành tích cao trong năm học mới và đây cũng là lần đầu tiên dòng họ tổ chức lễ tuyên dương khen thưởng cho các cháu có thành tích trong học tập, kể từ khi ban khuyên học của dòng họ ra đời.

        Họ Đặng là dòng họ lớn ở thôn An Xuân, với hơn 200 hộ, Theo gia phả, dòng họ Đặng có nhiều cụ là thầy đồ dạy học trong làng, trong xã của những thập niên trước. Có lẽ vì thế nên hiện nay phong trào học tập được các gia đình trong dòng họ luôn trân trọng, lưu giữ, coi kết quả học tập tốt của con cái là hành trang đầy đủ, đáng tự hào, giúp con họ vững bước vào đời. Với quan niệm đầu tư cho giáo dục là đầu tư "có lãi" nhất, bền vững nhất, nhiều gia đình dù kinh tế còn khó khăn vẫn vay mượn từ người quen, từ ngân hàng để chu cấp cho con ăn học. Một sự ngẫu nhiên thú vị, góp phần thúc đẩy sự học là người họ Đặng có duyên với nghề giáo. Theo thống kê, hiện nay trong dòng họ có trên 50 người là giáo viên. Thường thì khi gia đình có người là giáo viên sẽ dành nhiều quan tâm đến việc học hành của con cháu, người thân. Vì thế, nhìn chung, phong trào học tập ở các gia đình trong dòng họ được duy trì khá nền nếp.  Để nâng cao hơn nữa tinh thần hiếu học và thành tích học tập trong dòng họ, tháng 2 năm 2009, họ Đặng đã thành lập ban khuyến học. Với sự vận động của ban khuyến học, nhiều gia đình nhiệt tình đóng góp xây dựng quỹ khuyến học với hình thức tùy tâm, người giàu thì góp tiền trăm, tiền triệu, người nghèo cũng góp vài chục nghìn đồng. Do vậy số quỹ khuyến học ban đầu huy động được hơn 15 triệu đồng. Số quỹ này được gửi tiết kiệm, để hàng năm dùng tiền lãi để mua sách vở khen thưởng các cháu có thành tích  cao trong học tập. Trước khi bước vào năm học mới, dòng họ lại tổ chức lễ tuyên dương phát thưởng cho con cháu. Buổi lễ được tổ chức trang trọng tại nhà thờ họ với sự tham gia của đông đảo các gia đình, các cháu được dâng hương trước bàn thờ tổ tiên, được biểu dương thành tích và trao thưởng. Những phần thưởng tuy giá trị về vật chất không lớn nhưng có sức cổ vũ tinh thần, khơi dậy ý thức phấn đấu đạt kết quả học tập cao hơn trong năm học mới. Em Đặng Công Nhật, học sinh đạt giải nhì quốc gia môn máy tính bỏ túi và em vừa thi đỗ vào trường đại học kinh tế Sài gòn, với 25 điểm, hôm nay được báo công trước tổ tiên, dòng họ. Cũng như các bạn khác trong dòng họ, em rất vui mừng và xúc động, dâng những bó hoa, thắp nén hương nên bàn thờ tổ tiên báo công về những thành tích học tập của mình và cũng nguyện xin hứa trước dòng họ sẽ cố gắng học tập thật tốt để không phụ lòng, là con cháu của họ Đặng. Anh Đặng Công Nhật Thành - Trưởng ban khuyến học của họ Đặng cho biết thêm: những gia đình có con cháu được khen thưởng thì thấy tự hào, những gia đình có con cháu chưa được khen thưởng thì động viên con cháu cần cố gắng phấn đấu để năm sau được khen thưởng. Như vậy, việc làm này của dòng họ có tác dụng "kép", thúc đẩy phong trào học tập. Qua tìm hiểu được biết, việc xây dựng quỹ và tuyên dương khen thưởng chỉ là "bề nổi". Điều khác biệt, mang hiệu quả thiết thực, bền vững trong hoạt động khuyến học của dòng họ  Đặng là làm cho mỗi gia đình quan tâm hơn đến việc học của con cái. Một vấn đề tưởng như đơn giản nhưng lại rất có ý nghĩa là dòng họ khuyên các gia đình nhất thiết phải bố trí góc học tập cho các cháu, bởi có góc học tập yên tĩnh sẽ tạo cho các cháu có ý thức học tập hơn. Bên cạnh đó, ban khuyến học sâu sát nắm bắt tình hình học tập của con cháu trong họ thông qua nhà trường, các thông tin trong đời sống sinh hoạt hàng ngày. Khi nghe tin có cháu học hành sa sút do mải chơi hay do hoàn cảnh gia đình khó khăn, ban khuyến học đến tận gia đình nhắc nhở, nắm bắt sự việc, động viên cháu đó tập trung học tập. Trong các buổi giỗ họ, họp họ thường đan xen, kết hợp căn dặn các gia đình quan tâm chuyện học hành của con trẻ. Từ những câu chuyện, những tấm gương trong họ, trong làng nhờ học tập trở thành người thành đạt, có đời sống khá giả đã giúp nhiều gia đình hiểu rằng học tập tốt là điều kiện quan trọng để có tương lai tốt. Chính vì thế phần lớn con cháu họ Đặng được rèn luyện ý thức học tập từ nhỏ, không có hiện tượng bỏ học ở bậc học phổ thông. Nhiều gia đình còn quan tâm tìm thầy giỏi, trường học có chất lượng cao cho con cháu theo học. Do đó thành tích học tập của con cháu họ Đặng đạt khá. Năm 2009 - 2010 trong dòng họ có 2 cháu đoạt giải quốc gia, 39 sinh viên đang theo học tại các trường đại học, Cao đẳng trong cả nước, 7 học sinh giỏi cấp tỉnh, 5 học sinh giỏi cấp huyện, còn lại là học sinh giỏi cấp tiểu học và THCS. Trong 10 năm trở lại đây, dòng họ có trên 100 cháu đỗ đại học, Cao đẳng, trung học chuyên nghiệp, hàng năm tỷ lệ các cháu tốt nghiệp THPT thi đỗ đại học đạt 70 - 90%. Nhiều gia đình có 3 - 4 người con thi đỗ đại học. Từ việc có ý thức học tập, các cháu có kiến thức, biết cách hành xử có văn hóa. Đáng phấn khởi là hiện nay trong dòng họ, từ già đến trẻ không có ai nghiện ma túy và mắc các tệ nạn xã hội. Từ thành công trong công tác khuyến học, khuyến tài tại dòng họ, cũng như tại các làng, thôn, xã làm khuyến học, đã thúc đẩy tinh thần học tập của các em ngày càng cao, do vậy mà tỷ lệ học sinh thi đỗ vào các trường Cao Đẳng, Đại học trên địa xã Quảng An, ngày càng tăng qua từng năm học.

             Hiếu học là truyền thống quí báu của dân tộc ta. Truyền thống ấy được lưu giữ và nhân rộng trong các dòng họ là cách thức bền vững và hiệu quả để xây dựng xã hội học tập. Mô hình hoạt động khuyến học đã thúc đẩy phong trào hiếu học ở dòng họ Đặng cũng như các dòng họ khác trên địa bàn huyện Quảng Điền cần được quan tâm nhân rộng./.

                                                  Việt Bình