Tạt vào một quán nước đúng lúc học trò bãi học. Một nhóm nam thanh nữ tú cũng ghé vào, vừa uống nước vừa tíu tít chuyện gì đó của lớp mà nghe sôi nổi lắm. Chị chủ quán nhìn chúng mỉm cười trìu mến rồi bảo với tôi: “Tụi hắn chừ sướng thiệt. Trước, như đời tui, mần chi mà có được bộ áo trắng quần xanh, mần chi ngày mô cũng cắp sách tới lớp. Rứa mà không lo học nữa thì thôi…”. Giọng “so bì” của chị chủ quán nghe không phải ấm ức mà như reo vui, thoả nguyện. Đúng là các cháu bây giờ sướng thiệt.

Cứ ngỡ ở chốn thị thành người ta mới quan tâm nhiều tới chuyện học hành của con cái, té ra không phải vậy. Đâu không biết, riêng với Quảng Điền này, nhiều năm rồi “cả huyện” dồn sức cho chuyện học của con em. Nói “cả huyện” có thể là hơi ngoa, nhưng lại…rất thật lòng. Bởi, chỉ nhìn vào phong trào khuyến học của huyện thôi cũng đủ khiến nhiều người khâm phục. Khởi phát từ năm 2002, vậy mà đến nay, toàn huyện Quảng Điền đã có tới hàng trăm hội, chi hội khuyến học các cấp với hàng ngàn hội viên khuyến học, hội viên tán trợ. Cụ thể, ngoài Hội Khuyến học của huyện, 11/11 xã, thị trấn trong toàn huyện cũng đều có hội khuyến học của địa phương mình. Bên cạnh đó, còn có 23 hội khuyến học của các cơ quan, ban ngành đoàn thể cấp huyện; chi hội khuyến học đồng hương tại Huế; 40/48 chi hội khuyến học ở các cơ sở giáo dục; 98/106 chi hội thôn, làng; 150 chi hội khuyến học dòng họ. Số hội viên khuyến học toàn huyện đã đạt gần 4.100 người, trong đó có hơn 1.000 hội viên tán trợ. Đặc biệt, riêng xã Quảng Vinh hiện có đến 1.008 hội viên chính thức, 405 hội viên tán trợ, là xã nổi tiếng không chỉ của riêng Quảng Điền hay của tỉnh mà còn như một trong những điển hình của quốc gia về làm khuyến học.

      Đề cập đến chuyện khuyến học, ông Trần Giải, Phó Chủ tịch UBND huyện Quảng Điền có vẻ tâm đắc với mô hình các chi hội khuyến học của dòng tộc. Theo ông Giải, đó là một phương thức rất hay và rất tích cực. Ai mà chẳng muốn con cháu trong họ tộc của mình học hành giỏi giang để thi thố với đời, để làm nở mặt nở mày làng quê bản quán? Vậy là chẳng phải ép buộc, một cách rất tự nhiên, người đi  làm ăn xa, người ly hương lập nghiệp... mỗi năm về quê ăn Tết hay chạp giỗ, ai cũng vui vẻ đóng cho quỹ khuyến học một số tiền nhất định. Con cháu đỗ đạt, hàng năm đều được các vị trưởng thượng tổ chức “xướng danh” tuyên dương rất trang trọng tại nhà thờ họ tộc của mình. Những dịp như thế, những cháu đỗ đạt, học giỏi đều được xếp đặt đứng ở vị trí trang trọng nhất; được ưu tiên lần lượt vào dâng hương lên bàn thờ tổ tiên trước. Và trong không khí trang nghiêm ấy, các cháu được gọi tên, được khen  thưởng...Dù rằng phần thưởng có khi không lớn lắm, nhưng nó cực kỳ thiêng liêng và tạo được sự “ganh đua” rất lớn, rất tích cực giữa các gia đình trong họ tộc; giữa họ tộc này với họ tộc khác. Và cũng chính từ những việc làm như vậy, các hội khuyến học đã góp phần rất lớn trong việc hạn chế tình trạng học sinh bỏ học, góp phần vào việc nâng cao chất lượng học tập trong các trường học...

            “Có thực mới vực được đạo”, bên cạnh khích lệ tinh thần, các cấp hội khuyến học của Quảng Điền cũng ý thức rất rõ sự cần thiết phải huy động nguồn lực để phục vụ cho sự nghiệp khuyến học, khuyến tài. Bằng nhiều hình thức vận động phong phú như mỗi năm mỗi hội viên đóng 1 ngày lương (đối với cán bộ, công viên chức), 1kg thóc/lao động (Hội ở các xã); tổ chức xổ số, văn nghệ để gây quỹ; vận động các hội đồng hương, các cá nhân, tổ chức hảo tâm trong và ngoài nước...Chỉ tính trong 5 năm (2002-2007) toàn huyện đã huy động tổng quỹ khuyến học trên 2,33 tỷ đồng; thông qua các cấp hội khuyến học, các tổ chức, cá nhân hảo tâm đã ủng hộ xây dựng cơ sở vật chất, trang thiết bị trường lớp với số tiền 7,213 tỷ đồng. Huyện hội và các Hội cơ sở đã phát thưởng cho 230 giáo viên, 25.772 học sinh và hỗ trợ học bổng cho gần 500 học sinh trong huyện...Những động thái đó đã làm nảy sinh ngày mỗi nhiều những gia đình hiếu học và làm cho số học sinh là con em trong huyện đỗ vào các trường đại học, cao đẳng tăng mạnh qua từng năm. Nếu năm học 2002-2003, toàn huyện chỉ có 72 học sinh đỗ vào các trường đại học, cao đẳng thì đến năm 2007-2008, con số này đã tăng lên 556 học sinh. Cũng thế, năm 2002-2003, toàn huyện có 9 học sinh tiểu học (TH), 5 học sinh trung học cơ sở (THCS), 1 học sinh trung học phổ thông (THPT) đoạt giải học sinh giỏi cấp tỉnh thì đến năm 2007-2008, tại kỳ thi học sinh giỏi cấp tỉnh, bậc tiểu học, Quảng Điền có 33 giải, xếp thứ 2/9; THCS có 32 giải, xếp thứ 3/9 huyện, thành phố; THPT Nguyễn Chí Thanh có 9 giải, xếp thứ 5/30 đơn vị tham dự kỳ thi...

            Đến thăm các giai đình ở Quảng Điền bây giờ, nếu hỏi với họ điều gì là quan trọng nhất? Câu trả lời được hầu hết khẳng định là: Mong con cái được học hành đến nơi đến chốn! Đó là khát vọng rất thực và rất chính đáng. Và những người nông dân một nắng hai sương nơi đây, chính bản thân họ đang chung tay để cùng biến khát vọng đó thành hiện thực.

            Cái nắng đầu xuân mang theo chút hơi ấm thật dễ chịu. Chợt bắt gặp những tà áo dài của nữ sinh tung bay như vẫy gọi, như reo vui trong gió. Phía xa xa, những người nông dân đang hân hoan vung tay gieo hạt để cánh đồng kịp vụ. Một cái Tết nữa đã về. Một năm mới với thật nhiều hy vọng cũng đang rộn ràng gõ cửa...

                                                                    Diên Thống